W dniach 5-6 lutego 2016 r. w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie odbyła się międzynarodowa konferencja muzykologiczna pt. Repertuar muzyczny Towarzystwa Jezusowego w Rzeczpospolitej Obojga Narodów (1565-1773): źródła – edycje – katalogowanie, otwierająca prace międzynarodowej grupy badaczy, która w ciągu najbliższych pięciu lat będzie pod kierunkiem dr. hab. Tomasza Jeża z Instytutu Muzykologii UW realizowała projekt Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, finansowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, dotyczący muzycznego dziedzictwa jezuitów na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej.
W ramach projektu planowana jest m.in. edycja serii źródłowych oraz katalogów źródeł, dlatego też konferencja miała na celu rozpoznanie obszarów badawczych, prezentację planowanych prac poszczególnych uczestników projektu, a także wspólne wypracowanie norm edytorskich i redakcyjnych, czemu służyła nie tylko część dyskusyjna, ale także warsztatowa.
Podczas sesji powitalnej, po słowach zachęty wygłoszonych przez prof. Sławomirę Żerańską-Kominek, dyrektor Instytutu Muzykologii UW, dr hab. Jolantę Talbierską, dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie oraz mgr Piotra Maculewicza, kierownika Gabinetu Zbiorów Muzycznych BUW, w historię i duchowość zakonu jezuitów wprowadził uczestników o. dr Aleksander Jacyniak SJ (O duchowości ignacjańskiej). Następnie głos zabrał dr hab. Tomasz Jeż, kierownik grantu, prezentując założenia i cele projektu oraz zespół badawczy (Repertuar muzyczny Towarzystwa Jezusowego w Rzeczpospolitej Obojga Narodów (1565-1773) – prezentacja projektu).
Druga sesja, prowadzona przez dr hab. Agnieszkę Leszczyńską (UW), dotyczyła zagadnień związanych z edycją źródeł muzycznych. Jako pierwsza swoimi doświadczeniami pracy nad przekazami źródłowymi utworów niemieckojęzycznych siedemnastowiecznego kompozytora Marcina Mielczewskiego podzieliła się dr hab. Barbara Przybyszewska-Jarmińska, prof. Instytutu Sztuki PAN, wskazując m.in. na problemy edytorskie pojawiające się w przypadku kilku zachowanych przekazów źródłowych tego samego utworu (Utwory Marcina Mielczewskiego zachowane z tekstami w języku niemieckim i problemy edytorskie z nimi związane). Z kolei dr hab. Aleksandra Patalas (UJ) na przykładzie swoich doświadczeń z edycjami muzyki Asprilia Pacellego, włoskiego kompozytora działającego na dworach polskich, wskazała na ważne pytania rodzące się w przypadku kompozycji zachowanych w postaci kontrafaktur, opracowań i kopii niepewnego autorstwa (Forma i treść edycji utworów Asprilia Pacellego). Swoje uwagi zaprezentował również czeski muzykolog dr Václav Kapsa (Praga) badający m.in. twórczość Jana Josefa Ignácego Brentnera, osiemnastowiecznego kompozytora praskiego. Zauważył on konieczność wypracowania metod edytorskich dla rękopisów muzycznych z XVIII w. (Edycja muzyki instrumentalnej i arii religijnych Jana Josefa Ignácego Brentnera: problemy, decyzje, doświadczenia).
Sesję popołudniową poprowadziła dr hab. Irena Bieńkowska (UW). Prof. dr hab. Marcin Szelest (Akademia Muzyczna, Kraków) poruszył odrębny problem współczesnych edycji intawolacji, czyli instrumentalnych opracowań (np. na organy, lutnię) utworów skomponowanych pierwotnie jako wokalne (Intawolacje organowe: perspektywy wydawnicze). Kolejne dwie uczestniczki sesji zaprezentowały konkretne przykłady tabulatur zawierających zróżnicowany repertuar, m.in również intawolacje organowe, stawiający dziś przed badaczami trudne wyzwania edytorskie: Rasa Murauskaitė (Litewska Akademia Muzyki i Teatru, Wilno) przybliżyła problemy związane z tzw. Tabulaturą z Kroż (Tabulatura organowa z Kroż (początek XVII wieku), a dr Aleksandra Pister – z tabulaturą z Braniewa, znaną też jako tabulatura oliwska (Obfitość wyboru: edycja muzyki z braniweskiej tabulatury organowej). Druga sesja popołudniowa prowadzona przez dr. hab. Tomasza Jeża miała w całości charakter dyskusyjno-warsztatowy: dr Maciej Jochymczyk (UJ) zaprezentował uczestnikom proponowane zasady edytorskie do zastosowania w planowanych seriach wydawniczych, dając jednocześnie szerokie pole do dyskusji, wymiany doświadczeń i poglądów, w celu wypracowania ostatecznej wspólnej wersji obowiązującej instrukcji wydawniczej (Fontes musicae in Polonia (seria C)).
Drugi dzień konferencji rozpoczął się sesją poświęconą wątkom ortodoksyjnym w muzyce związanej z działalnością jezuitów. Dr Irina Gerasimova (Sankt Petersburg) przybliżyła m.in. postać Mikołaja Dyleckiego i kilku innych studentów Akademii Wileńskiej, prezentując kontekst kulturowy i religijny ich twórczości oraz planowane edycje zachowanych źródeł (Koncerty kościelne uczniów Wileńskiej Akademii Jezuickiej z II połowy XVII wieku – projekt publikacji). Drugą uczestniczką sesji prowadzonej przez mgr. Jacka Iwaszko (UW) była mgr Oksana Shkurgan (doktorantka IS PAN), która przedstawiła zagadnienie pieśni religijnych wykorzystywanych w misjach ludowych w środowisku unitów m.in. przez ks. Szymona Majchrowicza SJ (Pieśni nabożne w publikacjach ks. Szymona Majchrowicza oraz ich miejsce w praktykach religijnych misjonarzy jezuickich). Kolejna sesja przedpołudniowa, której przewodniczyła mgr Katarzyna Spurgjasz (BUW) dotyczyła prolemów związanych z edycjami katalogów rękopisów muzycznych. Dr hab. Agnieszka Leszczyńska (UW) podzieliła się swoimi doświadczeniami i przemyśleniami dotyczącymi tworzenia katalogów kolekcji na przykładzie muzykaliów z Braniewa zachowanych w Szwecji (Uwagi na marginesie planowanego katalogu braniewskich muzykaliów), natomiast mgr Iwona Januszkiewicz-Rębowska (UW) zaprezentowała projekt instrukcji wydawniczej dotyczący katalogów, analogiczny do proponowanego poprzedniego dnia projektu edycji muzykaliów (Fontes musicae in Polonia (seria B)). Dwie ostatnie sesje były częścią praktyczno-warsztatową. Mgr Guido Kraus (RISM, Frankfurt nad Menem) zapoznał uczestników projektu ze szczegółowymi zasadami katalogowania rękopisów muzycznych w międzynarodowej bazie RISM (Multimedia, ustandaryzowane rejestry danych i rekordy haseł wzorcowych w katalogach źródeł muzycznych), natomiast dr Maciej Jochymczyk (UJ) poprowadził warsztat edycji nut w programie Finale uwględniając problematykę kompozycji siedemnasto- i osiemnastowiecznych (Przygotowanie wydań muzyki dawnej w programie Finale).
Projekt ma szansę wnieść istotny wkład w studia nad muzyczną przeszłością Polski, a także nad udziałem jezuitów w rozwoju kultury Rzeczpospolitej. Szczególnie cenne jest, jak podczas powitania uczestników zaznaczyła prof. Sławomira Żerańska-Kominek, interdyscyplinarne i wielowymiarowe podejście do badań nad historią muzyki, uwzględniające szeroki kontekst kulturowy badanego materiału źródłowego. Można mieć nadzieję, że w ciągu kolejnych pięciu lat napisany zostanie kolejny rozdział polskiej historii muzyki.
Dominika Grabiec